გლობალური დათბობა

კაცობრიობას არაერთი ძნელი ამოცანის გადაჭრა მოუხდა საუკუნეების მანძილზე ბუნებასთან ჭიდილში. და აი, დადგა დრო, როდესაც კაცობრიობას წინ ხვდება ისეთი ამოცანა, რომელიც ბუნებამ კი არ წარმოშვა, არამედ თავად კაცობრიობის ქმედებებმა გამოიწვია. საუბარია დედამიწაზე მოსალოდნელ კლიმატურ ცვლილებებზე, რაც მოყვება გლობალურ დათბობას, რომელიც უშუალოდ უკავშირდება კაცობრიობის სხვადასხვა საქმიანობის გაფართოებას. გლობალური დათბობა იმ მოვლენის გაძლიერებას წარმოადგენს, რომელსაც მეცნიერები უწოდებენ “სათბურის ეფექტს”. ეს ტერმინი გულისხმობს, რომ დედამიწის ატმოსფეროში გარკვეული, ე.წ. “სათბურის გაზების” (ჩO2, ჩH4, N2O და სხვ.) არსებობა განსაზღვრავს ჩვენი პლანეტის საშუალო ტემპერატურის უფრო მაღალ ნიშნულზე ასვლას, ვიდრე ეს იქნებოდა მათი არსებობის გარეშე. სწორედ ამ გაზების მოჭარბება ატმოსფეროში გამოიწვევს ჰაერის საშუალო ტემპერატურის 2-3 გრადუსით ზრდას 2100 წლისათვის. მრავალი მეცნიერის აზრით, გლობალური დათბობა უკვე კარგა ხნის დაწყებულია და 1860 წლის შემდეგ ატმოსფეროს საშუალო ტემპერატურამ გრადუსის ორი მესამედით მოიმატა (იხ. სურ. 1).

სურ.1. ჰაერის საშუალო ტემპერატურის გადახრა მსოფლიოში 1850-2000 წწ.

მზის გამოსხივება დედამიწის ზედაპირისა და ატმოსფეროს სითბოს ძირითადი წყაროა. მზის სრული გამოსხივების ძირითად ნაკადს წარმოადგენს ხილული არის სინათლე ტალღის სიგრძეთა დიაპაზონში 0,40–0,75 მკმ (სურ. 2, წყვეტილი ხაზი). ამ დიაპაზონის მომდევნო გრძელტალღოვან მხარეს არსებული გამოსხივება (0,80–3,0 მკმ) მიეკუთვნება სპექტრის ინფრაწითელ უბანს, რომელიც სითბურ გამოსხივებას წარმოადგენს. ხილული სინათლის დიაპაზონის ქვედა ზღვარის იქით არსებული უფრო მოკლეტალღოვანი მხარე (0,20-0,40 მკმ) უკავია ულტრაიისფერ გამოსხივებას. დედამიწის ატმოსფეროს ზედა შრეებამდე მოსული მზის გამოსხივების ენერგიის ნახევარზე მეტი მოდის სითბურ გამოსხივებაზე, ხოლო დანარჩენი ენერგიის მთავარ ნაწილს შეადგენს ხილული სინათლე. დედამიწამდე მოსული მზის გამოსხივების სრული სპექტრის დაახლოებით 50% აღწევს ზედაპირამდე და შთაინთქმება მის მიერ. მოსული სინათლის დაახლოებით 20% შთაინთქმება ატმოსფეროში: ულტრაიისფერი სხივები შთაინთქმება ოზონით და მოლეკულური ჟანგბადით, ხოლო ინფრაწითელ სხივებს შთანთქავენ ჩO2 და ჰაერში გაბნეული წყლის წვეთები. მზის გამოსხივების დარჩენილი 30% უკან აირეკლება ღრუბლების, ყინულის, თოვლის, ქვიშის და სხვა საგნების მიერ.
ამავე დროს, დედამიწა, ნებისმიერი სხვა თბილი სხეულის მსგავსად, თვითონაც გამოასხივებს ენერგიას. დედამიწის მიერ გამოსხივებული ენერგია წარმოადგენს ინფრაწითელ გამოსხივებას 4 მკმ-დან 50 მკმ-მდე (სურ. 2, უწყვეტი ხაზი). ამ უბნის გამოსხივებას უწოდებენ თერმულ ინფრაწითელ სინათლეს. ეს გამოსხივება სითბოს ისეთივე განბნევაა, როგორც ეს ახასიათებს რაიმე გახურებულ საგანს.
ჩვენი პლანეტის საშუალო ტემპერატურა მუდმივი რომ იყოს, მის მიერ შთანთქმული და გამოსხივებული ენერგია თანაბარი უნდა იყოს. მაგრამ ატმოსფეროს შემადგენლობაში შემავალი ზოგიერთი გაზი შთანთქავს თერმულ ინფრაწითელ სინათლეს და ამიტომ დედამიწის ზედაპირის მიერ გამოსხივებული ენერგიის ნაწილი არ ტოვებს დედამიწას. სწორედ ამ მოვლენას უწოდებენ “სათბურის ეფექტს”, და სწორედ ის განაპირობებს იმას, რომ დედამიწის ზედაპირის საშუალო ტემპერატურა +15ოჩ ტოლია და არა -15ოჩ ტოლი, როგორც ეს იქნებოდა, ატმოსფეროში რომ არ ყოფილიყო ინფრაწითელი გამოსხივების მშთანთქავი გაზები. ასე რომ, ატმოსფერო თავისებური საბნის როლს ასრულებს დედამიწისთვის.









სურ. 2. მზის მიერ გამოსხივებული სინათლე (წყვეტილი ხაზი) და დედამიწის ზედაპირისა და ტროპოსფეროს მიერ გამოსხივებული სინათლე.

მაგრამ გარემოს მკვლევართა მზარდ შეშფოთებას იწვევს ის, რომ ატმოსფეროში ხდება თერმული ინფრაწითელი სინათლის მშთანთქავი გაზების კონცენტრაციის მატება, რასაც მოყვება მეტი სითბოს შთანთქმა და შესაბამისად დედამიწის ზედაპირის საშუალო ტემპერატურა +15ოჩ-ზე ზევით ადის. ამ მოვლენას უწოდებენ “გაძლიერებულ სათბურის ეფექტს”, რათა განასხვავონ ის იმ ბუნებრივი პროცესისაგან, რომელიც მილიონობით წლის განმავლობაში მიმდინარეობდა დედამიწაზე.
ატმოსფეროს მთავარი შემადგენელი გაზები, N2, O2 და Aრ არ შთანთქავენ ინფრაწითელ სინათლეს. წარსულში “სათბურის ეფექტს” განაპირობებდნენ ატმოსფერული წყალი (ეფექტის დაახლოებით ორი მესამედი) და ჩO2 (ეფექტის ერთი მეოთხედი). მაგალითად, მიუხედავად იმისა, რომ უდაბნოში დღისით ძალიან ცხელა, ღამის საათებში ტემპერატურა საკმაოდ დაბლა ეცემა, რაც აიხსნება სწორედ წყლის ნაკლებობით უდაბნოს მშრალ ჰაერში.
რატომ არ შთანთქავენ ინფრაწითელ სინათლეს N2, O2 და Aრ, და რატომ ხდება მისი შთანთქმა წყლისა და ნახშირორჟანგის მიერ? ეს აიხსნება ამ ნაერთების მოლეკულური აღნაგობით. იმისათვის, რომ მოხდეს მოლეკულის მიერ სინათლის კვანტის შთანთქმა, საჭიროა, რომ დაცემული ფოტონის ენერგია (ანუ გამოსხივების სიხშირე) ზუსტად დაემთხვეს მშთანთქმელი მოლეკულის ატომგულებს შორის რხევითი მოძრაობის ენერგიას (ანუ რხევის სიხშირეს). გარდა ამისა, ამ ფოტონის ელექტრული ვექტორი მშანთქმელი მოლეკულის დიპოლური მომენტის ელექტრული ვექტორის პარალელური უნდა იყოს.
დიპოლური მომენტის არსებობა მოლეკულაში აიხსნება იმით, რომ მოცემული მოლეკულის დადებითი მუხტის ცენტრი არ ემთხვევა მისი უარყოფითი მუხტის ცენტრს და მოლეკულას უჩნდება შესაბამისი ორი პოლუსი. შიდამოლეკულურ რხევებში არჩევენ ორ სახეს: ა) ბმის მიზიდვა-განზიდვის რხევა და ბ) კუთხის მოხრის რხევა (სურ. 3).










სურ. 3. მოლეკულისშიდა რხევების ორი ტიპი.

სიმეტრულ მოლეკულებში (N2, O2) დიპოლური მომენტი ნებისმიერი რხევის დროს ნულის ტოლია და ამიტომაც ისინიც და არგონიც, რომლის დადებითი მუხტის ცენტრი მუდამ ემთხვევა უარყოფითი მუხტის ცენტრს, ინფრაწითელ სინათლეს არ შთანთქავენ. რაც შეეხება ჩO2-ის მოლეკულას, აქ შესაძლებელია ბმის მიზიდვა-განზიდვის რხევების ორი ვარიანტი: სიმეტრული მიზიდვა-განზიდვა და ანტისიმეტრული.





სიმეტრული რხევების დროს დიპოლური მომენტი უდრის ნულს და ამიტომ ინფრაწითელი სინათლის შთანთქმა არ ხდება. ანტისიმეტრული რხევების დროს ერთი ბმა იკუმშება, ხოლო მეორე იჭიმება და ჩნდება დიპოლური მომენტი. შესაბამისად, ხდება ინფრაწითელი სინათლის შთანთქმა.












სურ. 4. ნახშირორჟანგის მიერ ინფრაწითელი სინათლის შთანთქმა

ზემოთ მოყვანილია ნახშირორჟანგის შთანთქმის სპექტრი ინფრაწითელ უბანში (სურ. 4). დედამიწის თერმული ინფრაწითელი გამოსხივების არეში მას ორი მაქსიმუმი აქვს, 15 მკმ და 4,26 მკმ. პირველი მაქსიმუმი შეესაბამება ჩO2–ის კუთხის მოხრის რხევას, რომლის სიხშირეა 2X1013 ჰერცი. მეორე მაქსიმუმი აიხსნება ბმის მიზიდვა-განზიდვის ანტისიმეტრული რხევებით, სიხშირით 7X1013 ჰერცი.

ატმოსფეროში არსებული СO2–ის მოლეკულები ძლიერად შთანთქავენ დედამიწის თერმულ ინფრაწითელ გამოსხივებას 12-18 მკმ უბანში (სურ. 5). ისინი ამ უბნის გამოსხივების თითქმის ნახევარს შთანთქავენ. აქ ნახშირორჟანგის მოლეკულებში კუთხის მოხრის რხევითი მოძრაობების გარდა გარკვეულ როლს თამაშობს მოლეკულების ბრუნვითი მოძრაობაც, რის გამო შეინიშნება შთანთქმის ზოლის გაგანიერება. რაც შეეხება СO2–ისთვის დამახასიათებელ შთანთქმის მეორე მაქსიმუმს, მისი წვლილი დედამიწის მიერ გამოსხივებული ინფრაწითელი სინათლის შთანთქმაში უმნიშვნელოა, ვინაიდან თვითონ დედამიწის გამოსხივება ამ უბანში (4,3 მკმ) ძალზე დაბალია.

ბირთვული იარაღი

ბირთული იარაღი –ერთ-ერთი ძირითადი სახეა. მას შეუძლია ვრცელ ტერიტორიაზე გაანადგუროს ყველაფერი. მის გამოყენებას შეიძლება მოჰყვეს კატასტროფა, ამიტომ ჩვენი პლანეტის მოწინავე და მოაზროვნე ადმიანები მტკიცედ და განუწყვეტლად იმბრდვიან მისი აკრძალისთვის. მოსახლეობა ინფორმირებული უნდა იყოს ბირთული იარაღის გამოყენების დროს. წინააღმდეს შემთხვევასში გარდაუვალია უდიდესი დანაკლისები.
ყველასათვის ცნობილია 1945 წელს მომხდარი ტარაგედია. იქ დაიღუპა ათასობით ადამიანი ბევრიც დაშავდა მათ რომ სცოდნოდათ ამის შესახებ როგორმე დაიცავდნენ თავს და მსხვერპლიც ნაკლები იქნებოდა.

ბირთული იარაღის დახასიათება ბირთული აფეთქების სახეები

ბირთვული იარაღის მოქმედება დაფუძნებულია ფეთქებადი ბირთვული რეაქციის შედეგად გამოყოფილ ენერგიაზე. საბრძოლო მასალის აფეთქების სიმძლავრე გამოიხატება ტროტიულური, ასაფეთქებელი ნივთიერების ტროტილის რაოდენობით, აფეთქების შემდეგ გამოიყოპა ენერგია, რამდენიც შეიძლება გამოიყოს მოცემული ბირთვული მასალის აფეთქებისას.
ბირთვული აფეთქებები ხორციელდება ჰაერში სხვადასხა სიმაღლეზე, მიწის წყლის ზედაპირთან და მიწის წყლის ქვეშ სინათლის გამოსხივება წარმოადგენს სხივური ენერგიის ნაკადს, რომელიც მოიცავს ულტრა იისფერ, იმფრაწითელ და ხილულ სახეებს. სინათლის გამოსხივების წყაროა მანათობელი არე, რომელიც შესდგება გავარვარებული გაზისებური აფეთქების პროდუქტებისა და ჰაერისაგან.
შუქური გამოსხივება ძლიერი გაელვების მსგავსია, მისი ხანგძლივობა დამოკიდებულია ბირთვული აფეთქების სიმზლავრეზე და შეიძლება გასტანოს წამის ნაწილებიდან რამოდენიმე წმამმდე. მაგალითად: 20კტ ბირთვული ჰობანის აფეთქებისას შუქური გამოსხივების ხანგძლივობა 3წამია, 1მტ. ჰერმო ბირთვული ქობანის აფეთქებისას მისი ხანგძლივობა 10წამია,ხოლო 10მტ-22წამამდე გრძელდება.
შუქური გამოსხივების ძირითად პარამეტრს წარომადგენს შუქური იმპულსი. იგი იზომება კალორიებით, კვადრატულ სანტიმეტრზე ან ჯოულობით კვადრატულ მეტრზე. ხანმოკლეობის მიუხედავათ შუქურის გამოსხივება იმდენათ ძლიერია, რომ შეუძლია გამოიწვიოს კანის დამწვრობა მხედველობის ორგანოების დაზიანება,საწვავი მასალების და ობიექტების აალება, რომელიც გამოიწვევს ცალკეულ მასიურ მთლიანი ხანძრის გაჩენას.

ელექტრო მაგნიტური იმპულსი

ელექტრო მაგნიტური იმპულსიი-ესაა ხანმოკლე ელექტრო მაგნიტური ველი, რომელიც წარმოისშობა ბირთვული მუხტის აფეთქებისას. შემხწევადი რადიაცია ახდენს გარემოს ატომების იონიზაციას რის შედეგადაც წარმოიქმნება იონიზაციური დენი, რომელიც ელექტრო ხელსაწყოებსში საგრძნობლათ ზრდის ძაბვას რის შემდეგაც ისინი გამოდიან მწყობრიდან. ადმიანების დაზიანება შეიდძლება მხოლოდ იმ შემთხვევაში როდესაც ისინი აფეთქების მომენტში უშუალო DEელექტრო ტექნიკურ აპარათურასთან ან ეხებიან გაბმულ ხაზებს.
ბირთული აფეთქების დამაზიანებელი ფაქტორებიდამ დაცვის ყველაზე საუკეთესო საშვალებას წარმოადგენენ დამცველი ნაგებობანი. ველზე ყოფნისას საჭიროა შევეფაროთ ადგილობრივ მყარ საგნებს მალობების უკან ფერდობნების, ადგგილმდებარეობის ნაოჭებს დახელოვნების ზონაში მოქმედებისას სასუნთქი ორგანოების,თვალებისა და ტანის ღია უბნების რადიოაქტიური ნივთიერებებისაგან დასაცავად გამოიყენება სასუნთქი ორგანიოების და კანის დამცველ საშუალებებს.

სალომე ჯიჯელავა

ალბერტ აინშტაინი

ბიოგრაფია

დაიბადა ელექტროტექნიკის ხელსაწყოთა მაღაზიის მფლობელის ოჯახში ულმში, ბადენ-ვურტემბერგში (შტუტგარტიდან დაახ. 100 კმ-ში), გერმანია. მისი მშობლები არა-დენომინაციური ებრაელები იყვნენ. პატარა ალბერტი კათოლიკურ დაწყებით სკოლაში მიაბარეს და ამასთან დედის დაჟინებით ვიოლინოს კლასებზეც ატარებდნენ. ამ პერიოდში ის, როგორც მიიჩნევენ, საგნებს ძნელად ითვისებდა, შესაძლოა დისლექსიისა და საერთო სიმორცხვის გამო, ან კიდევ მისი ტვინის არაორდინალური, იშვიათი სტრუქტურის გამო (რაც მისი სიკვდილის შემდეგ დადგინდა). ზოგიერთ მკვლევარის მტკიცებით მას ასევე შესაძლოა მსუბუქი ფორმის აუტიზმიც ჰქონოდა, თუმცა მეცნიერის სიკვდილის შემდგომ ამ ვარაუდის დადგენა შეუძლებელია.

საშუალო განათლებას აინშტაინი ლიტპოლდის გიმნაზიაში (მიუნხენი) ღებულობს, რომელიც იმ დროს საკმაოდ პროგრესულად ითვლებოდა. მათემატიკას იგი თორმეტი წლის ასაკიდან ეზიარა. მის შემდგომ განვითარებაზე დიდი ზეგავლენა მის ორ ბიძას მოუხდენია, რომლებიც მას სამეცნიერო, მათემატიკურ და ფილოსოფიურ წიგნებს უგზავნიდნენ.

ელექტროტექტნკის ბიზნესის გაკოტრების გამო აინშტაინების ოჯახი იტალიაში, ქალაქ პავიაში (მილანთან) გადაბარგდა. ალბერტი მიუნხენში დარჩა გიმნაზიის დასამთავრებლად, თუმცა ერთი სემესტრის შემდეგ 1895 წლის გაზაფხულზე ნაცნობი ექიმისგან მიღებულ სამედიცინო ცნობის საფუძველზე გიმნაზიას ტოვებს (მშობლების უკითხავად) და ოჯახთან იტალიაში გადადის. ამ ფაქტის გამო მას საშუალო სკოლის დამთავრების დიპლომი არ მიუღია. იმავე წელს ის შვეიცარიის ტექნოლოგიის ფედერალურ ინსტიტუტში (ციურიხი) ცდილობს ჩაბარებას, თუმცა მიუხედავად მათემატიკისა და მეცნიერების გამოცდების წარმატებით ჩაბარებისა, ის ჰუმანიტარულ მეცნიერებებში იჭრება და ინსტიტუტში ვერ ხვდება. ამის შემდგომ ოჯახი მას აარაუში, შვეიცარია, აგზავნის საშუალო სკოლის დასამთავრებლად და 1896 წლის სექტემბერში ის დიპლომს იღებს. ამ პერიოდში ის პროფესორ იოსტ ვინტელერის ოჯახში ცხოვრობდა. ოჯახის ქალიშვილი მარია მისი პირველი სიყვარული გახდა. მოგვიანებით ალბერტის და მაია ამ ოჯახის ძეზე, პოლზე ქორწინდება, ხოლო მისი მეგობარი მიშელ ბესო კი მათ მეორე ქალიშვილს ანას ირთავს. აინშტაინი საბოლოოდ წარმატებით აბარებს შესასვლელ გამოცდებს ციურიხის ტექნიკურ ინსტიტუტში და ოქტომბერში ციურიხში გადადის, მარია კი ამ პერიოდში ოლსბერგში მიდის მასწავლებლად. იმავე წელს აინშტაინი უარჰყოს ვიურტენბერგის ქვეშევრდომობას და"მოქალაქეობის" გარეშე რჩება. პოლიტექნიკუმის დამთავრების შემდეგ იგი ცოტა ხანს მასწავლებლობდა. 1901 წელსშვეიცარიის ქვეშევრდომობა მიიღო. 1902 ბერნის საპატენტო ბიუროში ტექნიკის ექსპერტად დაიწყო მუშაობა.

პროფესიული კარიერა და მოღვაწეობა

1909-1911 წლებში აინშტაინი ციურიხის უნივერსიტეტის პროფესორია, 1911-1912 - პრაღის გერმ. უნივერსიტეტის თეორიული ფიზიკის კათედრის გამგე. 1912 კვლავ ციურიხის პოლიტექნიკუმის პროფესორია. 1913 აინშტაინს ირჩევენ პრუსიის მეცნიერებათა აკადემიის წევრად, ხოლო 1914 გადადის ბერლინში, სადაც წლების მანძილზე ფიზიკის ინსტიტუტის დირექტორი და ბერლინის უნივერსიტეტის პროფესორია. გერმანიაში ფაშისტური რეჟიმის გაბატონების შემდეგ (1933), აინშტაინმა პროტესტის ნიშნად უარი განაცხადა პრუსიის აკადემიის წევრობაზე და აშშ-ში გადასახლდა. აქ იგი მიიწვიეს პრინსტონის ფუნდამენტურ გამოკვლევათა ინსტიტუტში, სადაც გარდაცვალებამდე მუშაობდა.

1901-1903 გამოქვეყნდა აინშტაინის პირველი შრომები, რომლებიც კაპილარული მოვლენებისა და თერმოდინამიკის სტატისტიკის დასაბუთების საკითხებს შეეხებოდა. ფიზიკაში ახალი ეპოქა შექმნა 1905 გამოქვეყნებულმა ოთხმა ნაშრომმა. აინშტაინმა მ. პლანკის კვანტური ჰიპოთეზა სინათლის ენერგიაზეც გაავრცელა და წამოაყენა სინათლის კვანტების ჰიპოთეზა, რომლის თანახმად სინათლე შეიძლება წარმოვიდგინოთ როგორც ნაწილაკების ნაკადი. ეს იდეა საფუძვლად დაედო გამოსხივების კვანტურ თეორიას.

აინშტაინმა ჩამოაყალიბა ფოტოეფექტის კანონი; განავითარა ბროუნის მოძრაობის მოლეკულური თეორია, რომლის თანახმად ეს მოძრაობა სითხის მოლეკულების ქაოსური მოძრაობისა და ბროუნის ნაწილაკებთან მათი დაჯახების შედეგია. საფუძველი ჩაუყარა ფარდობითობის სპეციალურ თეორიას, რითაც რადიკალურად შეცვალა კლასიკური ფიზიკის წარმოდგენა სივრცესა და დროზე. წინააღმდეგ კლასიკური ფიზიკის დებულებისა, სივრცის, დროისა და ერთდროულობის აბსოლუტურობის შესახებ, მან დაამტკიცა, რომ ისინი ფარდობითი არიან, ე. ი. დამოკიდებული არიან ათვლის სისტემის არჩევაზე. ეს შედეგები აინშტაინმა მიიღო ფარდობითობის პრინციპსა და იმ დებულებაზე დამყარებით, რომ სინათლის სიჩქარე არ არის დამოკიდებული წყაროს სიჩქარეზე. ამით საფუძველი ჩაეყარა თანამედროვე რელატივისტურ ფიზიკას.

შემდეგ აინშტაინმა დაადგინა ენერგიისა და მასის ურთიერთდამოკიდებულება, რომლის თანახმადაც ყოველი სხეულის ენერგია დაკავშირებულია მასასთან შემდეგნაირად: E = mc² , სადაც m მასაა, ხოლო c - სინათლის სიჩქარე. ეს თანაფარდობა თანამედროვე ბირთვული ენერგეტიკის საფუძველია. 1907 აინშტაინი აქვეყნებს მნიშვნელოვან შრომას, რომელშიც მყარი სხეულების სითბოტევადობის საკითხებში პლანკის კვანტურ ჰიპოთეზას იყენებს და ამით საფუძველს უყრის სითბოტევადობის თანამედროვე კვანტურ თეორიას.

1907-16 იგი მუშაობს ფარდობითობის ზოგადი თეორიის შექმნაზე. ეს თეორია არაინერციული სისტემისათვის ფარდობითობის სპეციალური თეორიის განზოგადებაა. აინშტაინი ემყარება გრავიტაციული და ინერციული მასების ტოლობის ექსპერიმენტულ ფაქტს და გამოთქვამს ფარდობითობის ზოგად პრინციპს, რომლის თანახმად ბუნების კანონები ათვლის ერთი სისტემიდან ათვლის ნებისმიერ სისტემაზე გადასვლისას ინვარიანტული უნდა იყოს. ამით აინშტაინმა გააიგივა ინერცია და გრავიტაცია, რამაც შესაძლებლობა მისცა შეექმნა გრავიტაციული ველის ახალი თეორია. ამ თეორიის თანახმად, გრავიტაციული ველი შედეგია სივრცე-დროის კონტინუუმის გამრუდებისა, რაც მატერიალური სხეულებითაა გამოწვეული.

აინშტაინმა გამოიყვანა გრავიტაციული ველის განტოლებები, რომელთა საშუალებითაც ახსნა ერთი ასტრონომიული მოვლენა - მერკურის პერიჰელიუმის საუკუნეობრივი გადანაცვლება, რაც ორი საუკუნის განმავლობაში აუხსნელი რჩებოდა, და იწინასწარმეტყველა ორი ახალი მოვლენა - სინათლის სხივის გადახრა დიდი მასის მქონე სხეულის მახლობლად გავლისას და ატომის მიერ გამოსხივებული სინათლის სიხშირის შემცირება ძლიერ გრავიტაციულ ველში. ორივე ამ მოვლენის ექსპერიმენტულმა შემოწმებამ დაადასტურა აინშტაინის მოსაზრებები. აინშტაინმა გრავიტაციული ველის განტოლებები მთელი სამყაროს მიმართ გამოიყენა და ამით საფუძველი ჩაუყარა რელატივისტურ კოსმოლოგიას (1917). აინშტაინის, ნიდერლანდელი ვილემ დე სიტერის, საბჭოთა ფიზიკოს ალექსანდრე ფრიდმანის, ბელგიელი ჟორჟ ლემეტრისა და სხვების შრომებმა რელატივისტური კოსმოლოგია თანამედროვე ფიზიკისა და ასტრონომიის ერთ-ერთ მოწინავე დარგად აქცია.
მ. პლანკი და აინშტაინი
მ. პლანკი და აინშტაინი

1916 აინშტაინი აქვეყნებს მნიშვნელოვან შრომას, რომელშიც გამოჰყავს პლანკის კანონი გამოსხივებისათვის სპონტანურ და ინდუცირებულ გამოსხივებათა ალბათობის განხილვის საშუალებით. აქ გამოთქმული იდეები საფუძვლად დაედო თანამედროვე კვანტურ რადიოფიზიკას. 1921 აინშტაინს ფოტოელექტრულ ეფექტზე დაწერილი შრომებისათვის ნობელის პრემია მიენიჭა. 1924 იგი აქვეყნებს ინდოელი ფიზიკოსის შ. ბოზეს სტატიას "პლანკის კანონი და სინათლის კვანტების ჰიპოთეზა", რომელიც მას ავტორმა გამოუგზავნა. ამ სტატიის იდეის საფუძველზე მან განავითარა ბოზე-აინშტაინის სტატისტიკა იდეალური აირისათვის. ამ შრომაში ავტორმა პირველად მიუთითა ახალ მოვლენაზე, რომელიც შემდეგ ცნობილი გახდა ბოზე-აინშტაინის კონდესაციის სახელწოდებით. ამავე შრომაში აინშტაინმა აღნიშნა, თუ რა დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა ლ. დე ბროილის იდეას ნაწილაკების ტალღური ბუნების შესახებ, და განავითარა სინათლის კვანტების ორმაგი - კორპუსკულური და ტალღური ბუნების იდეა.
ალბერტ აინშტაინი და ნ. ბორი
ალბერტ აინშტაინი და ნ. ბორი

დაახლოებით ამავე წლებიდან აინშტაინი ცდილობდა შეექმნა ე. წ. "ველის ერთიანი თეორია", რომელშიც ყველა არსებული ველი და მატერიალური ნაწილაკი წარმოდგენილი იქნებოდა, როგორც რიმანის სივრცის ან უფრო რთული სივრცის გეომეტრიული თვისებების შედეგი. მიუხედავად იმისა, რომ სიცოცხლის უკანასკნელი ათეული წლები მან ამ იდეას მიუძღვნა, მისი ბოლომდე განხორციელება მაინც ვერ შეძლო. აინშტაინი ვერ შეურიგდა კვანტური თეორიის იმ ინტერპრეტაციას, რომელიც განავითარეს ნ. ბორმა და ვ. ჰაიზენბერგმა და რომელიც, საერთოდ, თანამედროვე ფიზიკაშია მიღებული. ფიზიკის და, კერძოდ, კვანტური თეორიის პრინციპული საკითხების გასარკვევად დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა აინშტაინისა და ბორის დისკუსიას.

სიცოცხლის უკანასკნელ წლებში აინშტაინმა ბ. ჰოფმანთან და ლ. ინფელთან ერთად შექმნა ნაშრომები, რომლებიც მიეძღვნა გრავიტაციული ველის განტოლებებიდან მოძრაობის განტოლებათა გამოყვანას. აინშტაინის ფილოსოფიური მსოფლმხედველობა არ იყო თანამიმდევრული. თუ ახალგაზრდობაში იგი ე. მახის ფილოსოფიის გავლენას განიცდიდა და აშკარა პოზიტივისტურ აზრებს გამოთქვამდა, შემდეგ გადაჭრით გამოვიდა პოზიტივისტური ფილოსოფიის წინააღმდეგ. მიუხედავად ამისა, აინშტაინი მაინც ვერ გახდა მატერიალისტი, ვინაიდან გნოსეოლოგიური პრობლემების განხილვისას ხშირად ეკლექტიკურ მოსაზრებებს გამოთქვამდა.

აინშტაინი მრავალი ქვეყნის მეცნიერებათა აკადემიის და სამეცნიერო საზოგადოების წევრი იყო. აინშტაინი იყო დიდი ჰუმანისტი და მშვიდობისა და კაცობრიობის კეთილდღეობისათვის აქტიური მებრძოლი.